گلیم چیست و انواع آن کدام است؟ تفاوت گلیم با فرش و جاجیم در چیست؟

گلیم فرش نوعی صنایع دستی بافته شده با سطحی صاف و بدون پرز است که از تار و پود تشکیل شده و ماند قالی پرز بلند ندارد. گلیم که به آن پَلاس هم گفته می شود، برای بافتش هرچه نخ نازک تر و لطیف تر باشد، گلیم مرغوب تری خواهیم داشت. به همین دلیل برای بافت گلیم از پشم زیر گلو و زیر بغل گوسفندان استفاده می شود تا کیفیت نهایی کار بالاتر برود.

انعطاف پذیری، دوام بالا و رنگ پذیری خصوصیاتی است که پشم گوسفند برای تولید گلیم دارد، همچنین حالت دادن به پشم گوسفند برای بافت گلیم راحتتر است. گلیم بافی هنری زنانه است و بیشتر در مناطق روستایی و عشایری ایران دیده می شود.

گیلیم

مواد اولیه گلیم

این بافته زیبا از دوران قدیم با نخ های خامه پشمی بافته می شد که از پشم گوسفند یا موی بز به دست آمده بود، پس از گذشت زمان نخ پنبه ای هم به بافت گلیم اضافه شد و امروزه گاهی با نخ های مصنوعی مانند : اکرلیک ، کرومی و آنیلینی هم بافته می شود. هم چنین رنگ های کار شده در انواع سنتی ، همیشه طبیعی بوده است اما امروزه از مواد و رنگ شیمیایی هم استفاده می شود.

تاریخچه پیدایش گلیم

انسان پس از اینکه توانست از پوست حیوان برای خود تن پوش تهیه کند ، رفته رفته به فکر استفاده از پشم و پوست برای زیرانداز افتاد. وقتی بشر پشم ریسی را ابداع کرد ، از آنجا که همیشه در حال مهیا کردن لوازم آسایش است ، گلیم بافی به وجود آمد تا دیگر انسان روی زمین خشک و سرد ننشیند.

بر اساس شواهد تاریخی به دست آمده ، پیشینه این هنر زیبا و ارزشمند به ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح می رسد ؛ کهن ترین گلیم بافته شده از این دوران و در میان آثار مصر باستان کشف شده است.

معرفی بهترین گلیم های ایران

مناطق بافت گلیم

این هنر دست ، علاوه بر ایران در کشورهای مختلف خاورمیانه نظیر : چین ، هند ، پاکستان ، افغانستان ، ترکمنستان و… تولید می شود. در کشور ما نیز علاوه بر ایلات و عشایر ، در استان های خراسان ، فارس ، کردستان ، بلوچستان ، یزد ، آذربایجان ، کرمانشاه و… این محصول زیبا وجود دارد.

انواع گلیم از لحاظ منطقه

هر یک از عشایر و اقوام در مناطق مختلف ایران گلیم مختص خود را دارد ؛ در ادامه با انواع این محصولات که توسط اقوام گوناگون ایرانی تولید می شوند ، آشنا خواهید شد.

شاهسونی

یکی از ایل های معروف ایرانی شاهسون است که مهم ترین گلیم های بافته شده توسط آنان بسیار ظریف بوده و به سوماک معروف است و در گویش محلی به آن ورنی نیز می گویند. طرح های این نوع دست بافته ها بیشتر نقوش حیوانی نظیر آهو، اسب و پرندگان است و با اشکال هندسی تزئین می شوند ، آنها با پشم های زبر و خشک تولید می شوند و تنوع نقش آنها به حدی است که به ندرت می شود دو کار بافته شده توسط این ایل را شبیه به هم پیدا کرد.

لازم به ذکر است که بهترین زین های سنتی اسب در کشور ما به شیوه گلیم باف و توسط ایل شاهسون تولید می شوند.

کلیم شاهسون

لیست قیمت انواع مختلف گلیم های مناطق مختلف ایران

لری

اقوام لُر در ایران گلیم های بسیار با کیفیتی تولید می کنند که از میان آنها خورجین بزرگ برای نگه داشتن وسایل منزل ، بهترین محصول آنها به شمار می آید و حاشیه آن را با روشی موسوم به قالی بافی محکم می کنند ؛ این دست بافته ها با نقوش هندسی و حیوانی خاص این مناطق شناخته می شوند و رنگ های آنها معمولا سبز ، سیاه ، آبی و سفید است.

خمسه

این نوع گلیم متعلق به پنج قوم شیرازی است و نام خمسه اشاره به در هم آمیختن این پنج ایل در این استان دارد ؛ از میان آنها دو ایل عربی صحبت می کنند و دو ایل به زبان ترکی و در یکی از آنها که به باصری معروف است به زبان فارسی سخن می گویند.

بافته های آنها سوماکی است که به نام ده بید معروف است ؛ طرح این محصولات بیشتر دارای زمینه ای تیره می باشد که روی آن ستاره هایی به صورت مورب و به شکل لوزی های درهم ، بافته می شود.

بلوچی

طرح و رنگ این بافته ها برگرفته از شرایط اقلیمی اقوام بلوچ است ؛ نقش های این گلیم ها راه راه است و در هر ردیف از آنها طرح ها و رنگ های مختلفی به کار می رود. دست بافته های این اقوام از رنگ های تیره نظیر : جگری ، آبی تیره ، شتری و قهوه ای بهره می گیرند و البته رنگ های روشنی مانند : سبز ، قرمز و زرد هم از شاخصه های آنها به شمار می روند.

هرسین

این منطقه در استان کرمانشاه از مهم ترین مرکزهای گلیم بافی در ایران است؛ شاید مهم ترین ویژگی این نوع زیرانداز این است که هنرمند با کمک سلیقه و ذوقش و با توجه به شرایط محیطی آن را می بافد. طرح های حاشیه و زمینه آنها ریز و پرنقش هستند به گونه ای که نمی توان فضای خالی میان نقش ها پیدا کرد.

هنرمندان این منطقه به خاطر ضد بید بودن پشم بز، از آن در حاشیه این زیرانداز استفاده می کنند و در بافت آن معمولا رنگ های سرمه ای ، سبز ، سفید ، قرمز و سرخابی به کار برده می شوند.

قشقایی

تنوع طرح و رنگ بافته های این ایل را به خاطر این می دانند که یا در محل اتراق بافته می شوند و یا هنگام کوچ کردن و فراوانی مناظر طبیعی اطراف هنرمند این تنوع را پدید آورده است. نقش اصلی این گلیم طرح های هندسی و حیوانی هستند ، نظیر : ستاره هشت پر ، هشت ضلعی و تصاویر بز ، طاووس و آهو.

سنه

این محصول که خاص سنندج است بسیار ظریف و باکیفیت تولید می شود و عمده طرح های آن را نقوش موسوم به هراتی با طرح های بوته ای و خط های مورب تشکیل می دهند. گلیم سنه طرحی بسیار زیبا و معروف دارد که در آن نقش ترنجی در میان قرار دارد و زمینه اش رنگین است و طرح بوته ای ظریف نیز در آن به چشم می خورد.

ترکمن

مهم ترین ویژگی آن رنگ است که در میان آن قرمز روشن نقش اصلی را بر عهده دارد ؛ در این گلیم محکم و سبک ، طرح ها بر اساس یک نقش اصلی که به آن گل می گویند دسته بندی می شوند و آنها را به صورت شش و هشت وجهی می بافند. در مدل ترکمن هر گل نشان گر یک خانواده است.

گلیم ترکمن

زرندی

این نوع گلیم بافتی کوچک و چاک دار دارد و بلند و بادوام است ؛ این بافته ها در روستاهای ساوه و زرند و قزوین تولید می شوند.

افشاری

این طرح زمینه ای با رنگ طبیعی یا سیر دارد که ستاره های زیادی روی آن نقش بسته اند ؛ در گلیم افشار گل های ستاره ای به شکل لوزی های درهم به چشم می خورند که به صورت مورب در کنار هم قرار دارند.

گلیم افشاری

مشاهده بهترین مدل های و طرح های باکیفیت گلیم دستبافت و ماشینی

جاجیم و گلیم چه تفاوتی دارند؟

الیاف چله کشی جاجیم رنگی بوده و در نقش و نگار آن موثر می باشد. همچنین تعداد چله جاجیم از گلیم بیشتر و ظریفتر است.

الیاف چله در جاجیم قابل رویت است و تاثیر زیادی در زیبایی آن دارد. اما چله در گلیم نمایان نیست.

در بافت جاجیم، چندین قطعه طولانی همانند نوار بافته می شود سپس آنها را بهم وصل می کنند. اما در گلیم، کل ابعاد گلیم به صورت یک جا بافته می شود.

اشکال و نقوش جاجیم توسط تار و پود ایجاد شده و به طور معمول عمودی و افقی هستند. اما در گلیم محدودیت های طرحی کاهش یافته است.

گلیم معمولا ضخیم تر از جاجیم می باشد.

تفاوت فرش با گلیم فرش

فرش ها داری پرز هستند اما گلیم فرش ها فاقد پرز هستند. فرش نشیمن نرم تر و راحت تری دارد اما گلیم فرش مقداری خشک تر است. قیمت گلیم فرش در مقایسه با فرش مقداری ارزان تر می باشد به همین علت بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد.

انواع گلیم از نظر نوع بافت

به طور کلی در مناطق مختلف گلیم ها سه مدل بافت دارند :

ساده باف : این مدل ها دارای یک رو هستند و از روی نقشه از پیش تعیین شده بافته نمی شوند ، نقش این گلیم ها عموما هندسی است و در بافت آنها پودها یکی در میان از وسط چله ها (تارها) عبور داده می شوند.

نقش برجسته : در این نوع بافت ، زمینه ساده است و طرح های آن به صورت برجسته یا پرزدار روی آن قرار گرفته اند ؛ این طرح ها از روی نقشه قالی بر روی تارهای گلیم گره می خورند و در مرحله پایانی پرزهای اضافه چیده می شوند.

ورنی : بافت این مدل بدون پرز است و یک رو بیشتر ندارد ، تولید این گلیم بدون نقشه و به صورت ذهنی توسط هنرمندان انجام می گیرد. این محصول در اصل متعلق به آذربایجان است اما در کردستان و کرمان نیز با طرح های متفاوتی بافته می شود و بهترین ورنی را ایل شاهسون در ایران می بافند که قدمتی طولانی در میان آنها دارد.